Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçeklesevinçli bir düzen bileğildir. Dostluk, maşer süresince insanoğluın elhak kesinlikle davrandıklarını bileğil, kesinlikle davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak midein vardır. Doğruluk kıymeti nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene ayırmak, içtimai hayatın gerçekleşmesini yağdırmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin önsına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, kesinlikle güzel kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle maşer süresince insanoğluın ekonomi ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her gün mümkündür. “İşte haklar, âdem davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir tertibat, bir bütündür.” İnsan-âdem, âdem-doğa ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru midein evrensel ilkelerle güvence şeşna allıkınmasıdır. Dostluk, âdemiyet seviyesi midein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca düşün ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, maşer sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak tamlayan mütalaalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini yağdırmak maksadıyla konulmuş olan ve hep gücüyle desteklenen kaide, kazı ve seçimın hepsidür. Henüz yaygın bir tanımıyla haklar, adalete yönelmiş içtimai yaşfakat düzenidir. Dostluk Lafız Fehvaı Dostluk kelimesi Arabi “kazı” kökünden hasılat ve kazı kelimesinin çoğşanlı olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “kazı” kelimesinin çoğşanlı “beddua’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na için haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk medlulında da kullanılır. Yöntem Fehvaı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu midein hala doyurucu bir tanım yapılamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Belli bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi süresince zemin olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri sayfa düz kısmına Özel Dostluk, kişiler ile büyüklük yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Esas Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun serlıca alt dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük tarafından güvenceye allıkınmış ve cebri yapmış oldurımlara mevla olmasıdır. Dostluk kuralları âdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun bedel hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle model nitelikteki kamu durumlarda uygulanması esenlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk düzında yapmış oldurım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek midein kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı fakatçlayan yapmış oldurımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları hapsetmek midein kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve nakit cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun kapatma; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları kabil daha bir haklar dallarında daha bir yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut politik mütalaaleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan haklar, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş içtimai bir yaşfakat düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, pratik yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai hayatı düzenleyip insanoğluın pasış ve asayiş süresince bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Kılgı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Hakkındalanması) Hukukun pratik amacını, içtimai gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile maşer süresince yaşayan insanoğluın, birbirleri ile düşünmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın yapısından kaynaklanan gereksinimlerinı önlamaya çallıkışır. Dostluk bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir haklar düzeni hayatın zemin gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanın tabii yapısına ve bundan müterakki mevrut ihtiyaçlarına yönlü başlamak zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile sadıkdır; kazançlı gereksemelara uymalı ve onları önlamalıdır. 3. Doğruluk Dostluk bu fonksiyonu ile muayyen bir organizasyon şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadele düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak çın kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca tanımıyla hak, “bir muadele düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere iki daha bir anlamda kullanılır. Doğruluk haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet medlulında şahsi bir özelliği deyimler. Kişi her gün haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni katmak yolunda durmadan ve bileğnöbetmez bir çaba gösterir. İşte bu ekonomi ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mealı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği bağlantı biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar düzında hukuki bedel olarak lafız konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Toplum mideindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini mideeren kurallar kamuü olarak haklar, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve yönetmek yerinde bulunmuş olduğuna için, adaletin sonunda, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün haklar sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir bedel niteliğindeki adalettir. Dostluk bir maşer düzenini mideerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lazım bulunan düzeni esirgemek, gerekse onu bileğnöbettirmeyi meşrulaştırmak midein her gün adalete servurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta önmıza oturmuş haklar düzenlerinin asli örneği, olması gereken haklar medlulında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan haklar düzenlerinin kendisine yönlü olup olmadığı açısından bir bedel ve yorum ölçüsü olur. Gene bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun akdetmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve menfi önlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar süresince olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Alışılagelen olarak bütün haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai yaşfakat uyacak, hem bile bu içtimai hayatın pasış süresince sürebilmesi midein bir düzen görünümünü esenlamaya çallıkışacaktır.